O znaczeniu leczenia niedomogi jelitowej (Historia masażu)

W październiku 1889 r. w Nowinach Lekarskich nr 10 ukazała się rozprawa dr Czyrniańskiego byłego sekundaryjusza szpitala powszechnego we Wiedniu pt. O znaczeniu leczenia niedomogi jelitowej (atonia intestionorum) i o metodzie brzusznego mięsienia.

    ..... Przyczyna jest miejscową, więc i leczenie musi być przeważnie miejscowe. To odnosi się częściowo do elektryzacyi, bardziéj jednak do massażu. Chodzi o zadziałanie na kiszkę grubą przez powłoki brzuszne. Musimy, więc dodać taką formę ruchu, taką manipulacyję, która jest najbardziéj stósowną do zadziałania w głąb, a takim ruchem jest miejscowe wstrząsanie. Inne rękoczyny, jak rozcierania brzucha, miętoszenie jelit o tyle mniéj się zalecają, że działają w pierwszym rzędzie na warstwy powierzchowne, na ściany brzuszne i sprawiają napięcie takowych, które dla działania w głąb nie jest korzystne, lecz przeciwnie utrudnia je. Przy grubych powłokach brzusznych miętoszenie jelit prawie jest niepodobném do wykonania, a rozcieranie brzucha bardzo mało na same jelita może zadziałać. Ugniatanie i naklaskiwanie z pewnością nie działają dosadniéj niż miarowe, rytmiczne, dosadne wstrząsanie. Dla tego lepiéj całego czasu poświęconego na masaż, 10-15 minut użyć stósując bodziec mechaniczny dla ruchu jelit w jego najodpowiedniejszej formie.

     Do takiego wstrząsania podano w ostatnich czasach w Berlinie kule armatnie różnéj wagi obszyte irchą, lecz takiemi kulami dość trudno działać lokalnie na kiszkę grubą; jestto zresztą działanie podobne, jakbyśmy młotkiem brzuch obrabiali. A nam do naszego celu nie tyle chodzi o wielkość „żywéj siły” udzielonego ruchu, ile o jego niejako elastyczność tak, aby on się falisto mógł wgłąb udzielić.

     Jeżeli wstrząsamy końcami palców wprost, to działanie to odczuwane bywa jako mało łagodne, najlepiéj zatém na podkładce np. na podłożonéj dłoni lub końcach palców drugiéj ręki, na pelotce skórzanéj lub na dużym drewnianym plesimetrze wstrząsać. Jeżeli spróbujemy tego sposobu, to czujemy, że działanie w ten sposób jest dosadne, a jednak nie zbyt szorstkie. Obserwowanie jelit u świeżo zabitego zwierzęcia poucza nas, że samo dotknięcie jednéj pętli przez drugą wystarcza do pobudzenia perystaltyki.

     Dla wzmocnienia tłoczni brzusznéj, która jest tak ważną dla defekacyi, a pośrednio dla regularnego, gruntownego wypróżnienia się kiszki grubéj, obieramy powierzchowne miętoszenie ruchami kleszczowymi mięśnia prostego brzucha (rectus abdominis), który, jak wiadomo, tworzy dość potężne pasmo mięsne.

    Zwój kiszek cieńkich najlepiéj mięsić, ballotując go en bloc przez wstrząsanie naprzemian między dłoniami obu rąk, ułożonych równolegle do linii środkowéj brzucha.

   Następujący schemat sdaje mi się być najprostszym i najracyonalniejszym:

I. Wstrząsanie rytmicze przez 1-2 minut nad okolicą kiszki ślepéj.

II. Koliste ruchy, lejkowato coraz bardziéj w głąb idące, rękami złożonemi na sobie przez 1-2 minut – nad tą samą okolicą.

III. Wstrząsanie rytmiczne, sukcessywne nad miejscami po sobie idącemi kiszki grubéj ze szczególném uwzględnieniem zgięć (Flexur) przez 2-3 minut – i wstrząsanie nad S. romanum przez 1 minutę.

IV. Ballotowanie kiszek cienkich 1-2 minuty.

V. Mięsienie m. prostego brzucha (i o ile możności téż części bocznych powłok brzusznych) ruchami kleszczowymi od miejsca do miejsca z góry na dół przez 1-2 minut.

    W ten sposób trwa cała manipulacyja od 7-12 minut.

   Należy ją codziennie przez 4-6 tygodni powtarzać z punktualném zachowaniem godziny i poleceniem, aby stolec został zawsze oddany w razie pojawienia się jego potrzeby po massażu. Niektórzy chorzy stósunkowo rychło obywają się bez wszelkich środków prz\eczyszczających a, jeżeli leczenie prowadzone jest konsekwentnie aż do końca, to skuteczność jego okazuje się potém jako dość trwała. W formach atonii neuroplegicznéj skutek jest również zadowalającym jak przy innych formach, a nawet czasem zastanawiająco dosadniéj, ale massaż musi się stać środkiem niejako hygienicznym i być w użyciu przez całe miesiące. W innych formach można po czwartym tygodniu zrobić małą przerwę dla wymiarkowania, czy obstrukcyja się ponowi, by ewentualnie dodać jeszcze dwa tygodnie. Niedostateczną skutecznością w samych początkach nie należy się zrażać i zgóry przygotować chorego, że nie można oczekiwać jakiegoś doraźnego skutku a tylko stopniowéj poprawy.

     W formach toksycznych niedomogi jelitowéj, gra oczywiście główną rolę usunięcie szkodliwości (morfina, ołów, drastyka); ale massaż może energicznie przyspieszyć leczenie.

     Przeciwwskazania do użycia massażu są jeszcze: przedewszystkiem miejscowe zadraźnienie w jelitach objawiające się nadmierną bolesnością już przy dotyku a tém bardziéj przy wstrząśnięciu; wszelkie sprawy zapalne w jamie brzusznéj; bolesność w dołku podsercowym, gdyż ucisk i wstrząsanie np. kątnicy daje się uczuć (prawdopodobnie reflektorycznie) a nieraz bardzo boleśnie w téj okolicy właśnie. Przeciwwskazanym jest téż massaż brzuszny w obec ciąży lub nerki wędrującéj, szczególnie, gdy jest bolesną nadmiernie, a także w czasie miesiączki.

     Wskazań innych prócz wybitnéj istotnéj niedomogi jelitowéj nieznamy.

Źródło tekstu:

Leszek Magiera. Historia masażu w zarysie. 2007