Zeszyt dydaktyczny nr 1 - Siódmy zmysł

Zeszyt dydaktyczny nr 1 - Siódmy zmysł

Klinika Masażu Medycznego - Wrocław

Henryk Pawlak, Sebastian Pusiarski, Paweł Piątkowski  

Collegium Masażu Medycznego przy Wyższej Szkole Biznesu i Nauk o Zdrowiu Łódź

Zeszyt dydaktyczny

„Siódmy zmysł”
czy masaż medyczny może wspomagać połączenia między mózgiem, a układem odpornościowym

Najnowsze badania potwierdzają hipotezę, że układ odpornościowy wspomaga mózg nie tylko w przypadkach infekcji i urazów, ale także podczas psychicznego stresu (PTSI).

Współpracuje w zdrowiu i chorobie

Układ odpornościowy wspomaga mózg w walce ze stresem i urazami w kluczowych funkcjach

- uczenie się
- zachowania społeczne

Rodzaj narządu nadzorującego o zdarzeniach i zjawiskach regulujących i informujących mózg.

Struktura i sposób działania mózgu – jego integracja z układem odpornościowym

OUN

Ośrodkowy układ nerwowy kontroluje wszystkie funkcje organizmu:

- procesy metabolizmu materii – energii
- procesy metabolizmu informacji
- współpracuje z układem odpornościowym (osiągnięcia neuroimmunologii)

Podstawowymi jednostkami czynnościowymi są neurony, które zajmują około połowy mózgu. Ludzki mózg zawiera około 100 mld neuronów powiązanych ze sobą przez około 100 bln połączeń nazwanych synapsami.

Komórki zrębu, które fizycznie podpierają komórki miąższu mózgu oraz komórki śródbłonka, które budują naczynia krwionośne zaopatrujące mózg i tworzące barierę krew – mózg.

Odkrycia z dziedziny neuroimmunologii wskazują na to, że mózg i układ odpornościowy ze sobą współpracują w chorobie jaki i w zdrowiu. Innymi słowy, mózg i układ odpornościowy są ze sobą ściśle powiązane.

Chcąc zrozumieć współpracę mózgu i układu odpornościowego musimy zapoznać się z jego strukturą i czynnością

Układ odpornościowy ma dwie główne składowe:

Odporność wrodzona
Jest elementem prymitywniejszym, który pojawił się w pierwszych komórkach w celu szybkiego, lecz mało precyzyjnego, wykrywania i eliminowania wrogich sił.
To pierwsza linia obrony organizmu przed patogenami, składająca się z fizycznych i chemicznych barier dla drobnoustrojów, a także z komórek, które je zabijają. Wrodzona odporność zapoczątkowuje odpowiedź zapalną, w ramach której białe krwinki licznie pojawiają się w miejscu infekcji i produkują białka, które wywołują ciepło i obrzęk w celu zatrzymania i zniszczenia patogenów.

Odporność nabyta
Pojawia się później niż komponenta wrodzona, obejmuje przede wszystkim komórki określane jako limfocyty T i limfocyty B, potrafiące rozpoznawać swoiste patogeny i wyzwalać skierowany przeciw nim atak. Naukowcy długo uważali, że układ odpornościowy działa na podstawie odróżniania elementów składowych własnego organizmu od elementów obcych. W latach 90 – tych Polly Matzinger wysunął koncepcję, że układ odpornościowy rozpoznaje nie tylko obcych napastników,    ale również uszkodzone tkanki. Ta koncepcja została poparta dzięki odkryciu cząsteczek, które są uwalniane przez komórki na skutek ich zranienia, zakażenia lub innych uszkodzeń. Takie odkrycia dowodzą, że układ odpornościowy, uważany kiedyś za skoncentrowany na ochronie organizmu przed obcymi napastnikami, ma w rzeczywistości znacznie szerszy zasięg:
     kontroluje tkanki organizmu pomagając im w utrzymaniu równowagi (homeostazy) w obliczu zagrożeń, tak zewnętrznych, jak i wewnętrznych.

Teoria, zgodnie z którą mózg i układ odpornościowy funkcjonują niezależnie od siebie przez dziesięciolecia dominowała, a w latach 40 – tych Peter Medawar (Nagroda Nobla) uważał, że mózg był „uprzywilejowany immunologicznie”, nieprzenikliwy dla układu odpornościowego.
Jednak w roku 1992 Lawrence Steinman stwierdził, że obwodowe komórki immunologiczne wytwarzają białko nazwane integryną a4B1, które pozwala penetrować tą barierę.
Badania wielu ośrodków naukowych potwierdzają, że komórki należące do odporności nabytej pomagają neuronom w regeneracjach. Badania potwierdziły, że układ odpornościowy wspomaga mózg nie tylko w przypadkach infekcji i urazów, ale także podczas psychicznego stresu.

W miarę jak przybywało dowodów na to, że układ odpornościowy odgrywa istotną rolę w stosunku do różnych funkcji mózgu, pojawiły się nowe problemy – w jaki sposób układ odpornościowy wywiera wpływ na OUN.

Przecież u osób zdrowych poza mikroglejem nie ma w miąższu mózgu żadnych komórek odpornościowych.

Pewne wskazówki dają wyniki badań, które wskazują na białka nazwane cytokinami, produkowane przez komórki immunologiczne i wpływające na zachowanie innych komórek.
Cytokiny uwolnione przez obwodowe komórki immunologiczne mogą wpływać na mózg. Prawdopodobnie docierają tam przez te obszary mózgu, w których brak jest stałej bariery krew – mózg, ale mogą także bezpośrednio wpływać na mózg przez nerw błędny, który biegnie z mózgu do jamy brzusznej. Dostępne wyniki badań wskazują, że komórki immunologiczne w obrębie opon mózgowych – błon, które otaczają mózg – są również źródłem cytokin, które wpływają na funkcjonowanie mózgu.
Pytanie o aktywność immunologiczną w obrębie opon mózgowych i jej wpływami na funkcjonowanie mózgu znalazło odpowiedź w odkryciu:

Okazało się, że zawierają one naczynia limfatyczne. Wyniki te potwierdzają sugestie o istnieniu połączenia pomiędzy mózgiem i układem limfatycznym (sugerowano to już 200 lat temu).
Te naczynia stanowią prawdziwa sieć limfatyczną, która drenuje OUN i przekazuje informacje dotyczące zakażeń i urazów mózgu do układu odpornościowego.
Obecność w oponach mózgowych zarówno naczyń limfatycznych, jak i komórek układu odpornościowego wymaga badań jak dokładnie działają te błony (nie tylko utrzymują płyn mózgowo – rdzeniowy), ale przemieszczenie aktywności immunologicznej mózgu w całości na jego obrzeża, jakie tworzą opony mózgowe jest ewolucyjnym rozwiązaniem problemu obsługi całego OUN przez układ odpornościowy bez zakłócenia funkcjonowania neuronów (jest tez odpowiedzią na pytanie:               jak gęsto opakowane komórki tworzące mózg i jak wrażliwe są jego neurony wzbudzające sygnały elektryczne bez zakłóceń).

Odkrycia  naczyń limfatycznych mózgu ujawniło w jaki sposób układ odpornościowy otrzymuje informacje na temat uszkodzenia tkanek w OUN. Jednak chcąc dowiedzieć się w jaki sposób komórki immunologiczne opon mózgowych komunikują się z miąższem mózgu i jak z daleka na niego wpływają, poza odkrytą siecią naczyń limfatycznych OUN ma również sieć kanałów w miąższu mózgu, przez które dociera płyn mózgowo – rdzeniowy (Maiken Nedergaard nazwał tę sieć układem glimfatycznym).

Płyn ten wnika do miąższu mózgu przez przestrzenie wokół tętnic, które docierają do mózgu od opon i opływają tkanki, po czym ponownie gromadzą się w przestrzeniach otaczających żyły i wracają do zbiornika płynu mózgowo – rdzeniowego w oponach. Ten przepływający płyn niesie ze sobą cząsteczki immunologiczne takie jak cytokiny z opon do miąższu mózgu, gdzie mogą realizować swoje działania.

Bardzo ważne

Cytokiny wytwarzane przez komórki immunologiczne w oponach mózgowych mogą zmieniać aktywność neuronów modyfikując w ten sposób funkcjonowanie obwodów i zmieniając powiązane z nimi zachowania.

Anatomiczne uwarunkowania stymulacji skóry głowy – masaż medyczny

Celem stymulacji jest wiązanie obwodów neurologicznych z elementami immunologicznymi                            w zdrowiu i chorobie.

Do zabiegu używamy szczoteczek „chirurgicznych” i opracowujemy okolicę czołowo – ciemieniowo – potyliczną.

Okolica czołowo – ciemieniowo – potyliczna

Na czaszce okolicę tę ograniczają:
od przodu – brzeg nadoczodołowy
od tyłu – guzowatość potyliczna zewnętrzna i kresa karkowa górna
z boku – kresa skroniowa górna kości ciemieniowej

Swoiste cechy tej okolicy:

skóra mocno zespolona z czepcem ścięgnistym, odznacza się znaczną grubością, w odcinku tylnym jest o wiele grubsza niż w czołowym.
W przeważającej części skóra tej okolicy pokryta jest włosami i zawiera wiele gruczołów łojowych               (jak włosy to mięśnie przywłośne).

W tkance podskórnej:

znajdują się liczne gruczoły potowe. Mocne włókniste pasma, biegnące w głąb i spajające skórę                       z warstwą mięśniowo – rozcięgnową przedzielają w tkance podskórnej skupienie komórek tłuszczowych.

W warstwie tej przechodzą:
- naczynia
- nerwy

W części czołowej okolicy znajdują się końcowe gałęzie tętnicy ocznej z układu tętnicy szyjnej wewnętrznej. Tętnicy towarzyszą żyły i nerwy. Nerwy: czołowy i nadoczodołowy, są to końcowe gałązki – pierwszej gałęzi nerwu trójdzielnego – unerwiają skórę czoła.

W części bocznej okolicy czołowej przebiegają gałązki nerwu twarzowego zmierzające do mięśnia czołowego i mięśnia okrężnego oka.

W części ciemieniowej okolicy znajdują się końcowe gałęzie z układu tętnicy szyjnej zewnętrznej, która łączy od przodu i od tyłu tętnicę skroniową powierzchowną i jednoimienne żyły towarzyszące                 i nerw z trzeciej gałęzi nerwu trójdzielnego. Jego końcowe gałęzie unerwiają część ciemieniową okolicy.

W części tylnej okolicy znajdują się gałęzie dwóch tętnic, obie z tętnicy szyjnej zewnętrznej.                           
Pierwsza przebiega bezpośrednio za małżowina uszną.
Druga biegnie początkowo na wyrostku sutkowym, a następnie za nim ku górze.
Tętnicom towarzyszą żyły i nerwy. Tętnicy usznej tylnej towarzyszy gałąź nerwu twarzowego unerwiająca mięsień uszny tylny i mięsień potyliczny.
Gałęziom tętnicy potylicznej częściowo towarzyszą odgałęzienia nerwu potylicznego większego, który jest gałęzią nerwu szyjnego i unerwia skórę przyśrodkowej połowy potylicy. W części bocznej okolicy potylicznej przebiega nerw potyliczny mniejszy.

Naczynia tej okolicy mają przebieg promienisty kierując się do ciemienia i tworzą trzy grupy:
- przednią,
- tylna,
- boczną,
odpowiednio do trzech części tej okolicy:
- czołowej,
- potylicznej,
- ciemieniowej.

Naczynia wszystkich trzech grup są zespolone licznymi połączeniami, tworzą tzw. sieć oboczną.
Sieć łączy naczynia po obu stronach.

Naczynia przechodzą nad rozcięgnem, nie pod nim.

Na sklepieniu czaszki ściany naczyń są ściśle zespolone z włóknistymi pasmami łączącymi skórę                         z czepcem ścięgnistym, wskutek czego po rozcięciu zieją.

Naczynia chłonne okolicy czołowo – ciemieniowo – potylicznej wpadają do regionalnych węzłów tworząc trzy grupy:
- przyusznice powierzchowne, do których wpadają naczynia chłonne części czołowej i ciemieniowej
- zauszne – naczynia chłonne tylnej połowy części ciemieniowej
- potyliczne – naczynia chłonne części potylicznej

Pod tkanką podskórną znajduje się warstwa mięśniowo – rozcięgnowa składająca się z mięśnia
               - czołowego – z przodu
               - potylicznego – z tyłu
i łączącej te mięśnie szerokiej ścięgnistej blaszki, tzw. czepca ścięgnistego.
Czepiec ścięgnisty jest mocno spojony ze skórą (za pośrednictwem mocnych włóknistych pasemek),     a luźno z okostną.
Pod mięśniami i czepcem ścięgnistym leży warstwa tkanki luźnej oddzielająca mięśnie i czepiec od okostnej.

Schemat warstwy mięśniowo – powięziowej

Okostna
łączy się z kośćmi czaszki za pośrednictwem tkanki podokostnowej (wzdłuż szwów jest ściśle zrośnięta)

Kości sklepienia czaszki

W istocie gąbczastej sklepienia czaszki przebiegają żyły śródkościa o cienkich ściankach pozbawione zastawek.

Końce tych żył łączą się przez wypusty z żyłami biegnącymi po zewnętrznej powierzchni czaszki, jak również z zatokami żylnymi opony twardej mózgowia.  W ten sposób krwioobieg wewnątrzczaszkowy jest połączony z krwioobiegiem zewnątrzczaszkowym.

Musimy pamiętać, że wypust są to żyły, które przechodzą przez otwory względnie kanały czaszki i łączą zewnątrzczaszkowe żyły z żyłami wewnątrzczaszkowymi, najczęściej z zatokami opony twardej.

Najbardziej stały jest wypust sutkowy. Osiąga dość znaczną szerokość, łączy on zatokę prostą lub esowatą z żyłą zamałżowinową albo żyłą potyliczną.

Zatoki opony twardej

Są to naczynia żylne położone we wnętrzu czaszki między dwoma blaszkami opony twardej mózgowia, w której znajdują się pojedyncze elementy. Mięśnie zatoki na przekroju poprzecznym mają kształt trójkątny, ich ściany są niepodatne, dlatego pojemność zatok nie zmienia się.
Zwiększony dopływ krwi do zatok wywołuje zamiast rozdęcia ścian szybsze krążenie krwi żylnej (nie daje objawów uciskowych).

Zatoki nie mają zastawek, w świetle niektórych z nich, jak w zatoce strzałkowej górneji w zatoce jamistej, znajdują się siatki tkanki łącznej nadającej im charakter jamisty.

Pamiętamy, że każdy narząd żyje pod warunkiem utrzymania procesów metabolizmu materii i energii oraz informacji, a te warunki zabezpiecza:

- układ krążenia – tętniczy, żylny i chłonny
- układ nerwowy autonomiczny, część współczulna i przywspółczulna

Integracyjną funkcję mózgu zabezpieczają tętnice (kręgowa, szyjna wewnętrzna, szyjna zewnętrzna), układ żylny (żyła szyjna wewnętrzna, żyła szyjna zewnętrzna), układ chłonny (sieć naczyń limfatycznych oraz sieć kanałów w miąższu mózgu, przez które dociera płyn mózgowo – rdzeniowy).
Płyn ten wnika do miąższu mózgu przez przestrzenie wokół tętnic, które docierają do mózgu od opon i opływa tkanki, po czym ponownie gromadzi się w przestrzeniach otaczających żyły i wraca do zbiornika płynu mózgowo – rdzeniowego w oponach.

Kierunek przepływu krwi biegnie na ogół od góry i od przodu ku dołowi i tyłowi. W okolicy wygórowania potylicznego (guzowatość potyliczna wewnętrzna) tworzy się  tzw. zlew zatok skad na każdą stronę krew odpływa przez zatokę poprzeczną i jej przedłużenie, tj. zatokę esowata do opuszki czaszkowej żyły szyjnej wewnętrznej.

BARDZO WAŻNA UWAGA
jest tylko jedna zatoka, tj. zatoka skalista dolna, która samodzielnie opuszcza jamę czaszki

Zatoka skalista dolna
leży w bruździe skalistej wzdłuż chrząstkozrostu skalisto – potylicznego, wychodzi z tylnego końca zatoki jamistej, biegnie razem z nerwami głowowymi IX, X, XI przez przednią część otworu szyjnego i po wyjściu z czaszki uchodzi do opuszki czaszkowej żyły szyjnej wewnętrznej.

Zatoka jamista

Leży na bokach trzonu kości klinowatej w bruździe tętnicy dogłowowej i rozciąga się od szczeliny oczodołowej mózgowej do wierzchołka piramidy.
W świetle zatoki leży tętnica dogłowowa wewnętrzna otoczona splotem sympatycznym mając po swojej bocznej stronie nerw odwodzący. W ścianach zatoki, idąc od góry ku bokowi, leżą:
- nerw okoruchowy
- nerw bloczkowy
- nerw oczny

Od przodu do zatoki jamistej wpada zatoka klinowo – ciemieniowa, żyły oczne, żyła mózgowa średnia.

Przez żyły oczne zatoka jamista ma łączność z żyłami twarzy – wargi szczękowe lub nos zewnętrzny – drobnoustroje mogą przedostać się do krwioobiegu.

Od tyłu zatoka jamista łączy się z:
                                             skalistą górną
                                             skalistą dolną.

Od dołu zatoka jamista pozostaje w łączności:
- z żyłami zewnętrznymi czaszki za pośrednictwem wypustów
- ze splotem skrzydłowym za pośrednictwem siatki otworu owalnego i splotu żylnego tętnicy dogłowowej wewnętrznej.

Metodyka zabiegu oparta o fizjologiczne zasady:
- gry naczyniowej,
- mechanizmu krwioobiegu w żyłach szyi,
- różnica ciśnień w klatce piersiowej

Jest dostępna u autorów.