Kuczalska Prawdzic Helena

Kuczalska Prawdzic Helena (ur. 7 września 1854 w Krzemieńcu Podolskim, zm. 30 kwietnia 1927 w Toruniu): pedagog, działaczka społeczna, pisarka, pionierka wychowania fizycznego i sportu kobiet w Polsce, założycielka szkoły gimnastyki i masażu, autorka publikacji z zakresu gimnastyki i masażu szwedzkiego.

     W latach 1889-1892 studiowała w Królewskim Centralnym Instytucie Gimnastycznym w Sztokholmie (Royal Central Gymnastics Institute) gimnastykę i masaż wg systemu Linga.
    Trzykrotnie przebywała w Szwecji w celu pogłębienia swoich umiejętności w zakresie gimnastyki leczniczej i masażu szwedzkiego.
   Studiowała również w prywatnym Instytucie Gimnastycznym dr Johana Emila Arvedsona (Arvedson's Gymnastic Institute) w Sztokholmie, kształcącym nauczycielki w zakresie gimnastyki pedagogicznej i leczniczej oraz masażu szwedzkiego.

     W 1892 roku otworzyła w Warszawie u zbiegu ulic Marszałkowskiej (74) i Moniuszki (9), pierwszy w Królestwie Polskim Zakład Gimnastyki Szwedzkiej, Leczniczej, Zdrowotnej i Masażu dla Kobiet i Dzieci.
     O otwarciu szkoły informowała w prasie lokalnej,  jak np. w tygodniku ilustrowanym Świat, z dnia 10 września 1906 roku, zamieszczając ogłoszenia następującej treści: Pierwsza szkoła polska gimnastyki i massażu przy zakładzie gimnastycznym Heleny Prawdzic-Kuczalskiej, kształcąca nauczycieli i nauczycielki gimnastyki, tak ogólnej (szwedzkiej i sokolskiej) jak hygienicznej i leczniczej. Kurs dwuletni. Wpis roczny 100 rs. Przy tejże szkole nauka massażu dla obu płci, kurs jednoroczny. Wpis 120 rs. Dla osób niedostatecznie przygotowanych, równolegle prowadzone będą kursy przygotowawcze, z nauk przyrodzonych i hygieny. Szczegóły w programach. Zapisy od 1-go Września Moniuszki 9. Wykłady od 15-go Października. Dyrektor szkoły dr. med. Bartoszewicz. Przy szkole internat dla uczennic.(pisow.oryg.)
    Przy Zakładzie planowała również założyć szkołę dla nauczycieli gimnastyki, jednakże nie uzyskała na nią pozwolenia władz carskich.
   1 września 1900 roku rozpoczęła nieoficjalnie pierwszy, trwający 18 miesięcy kurs dla nauczycielek gimnastyki.
     Po otrzymaniu zgody od władz, 1 kwietnia 1906 roku otworzyła przy Zakładzie szkołę pod nazwą Warszawska Szkoła Gimnastyki Szwedzkiej i Masażu Heleny Kuczalskiej.
    Celem założycielki było stworzenie na ziemiach polskich instytucji zbliżonej programem i poziomem naukowym do Instytutu Centralnego w Stockholmie.
     Dwuletni program nauczania obejmował przedmioty: Teoria gimnastyki i masażu, Anatomia, Fizjologia i Patologia człowieka, Gimnastyka praktyczna, wychowawcza i lecznicza, Gimnastyka zdrowotna, Gry ruchowe i prace ręczne.      
    Dyrektorem szkoły był dr med. Stanisław Bartoszewicz, a jednym z wykładowców prowadzących zajęcia z zakresu teorii i metodyki wychowania fizycznego był Władysław Ryszard Kozłowski, uznawany za propagatora gimnastyki szwedzkiej w Polsce. Kadrę stanowili lekarze i najlepsi specjaliści w dziedzinach gimnastyki szwedzkiej, wychowania fizycznego i gier ruchowych.
    Kształciła nauczycielki i nauczycieli wychowania fizycznego dla szkół, a także specjalistów z zakresu gimnastyki leczniczej i masażu, oraz kosmetyczki z manicure i pedicure. Dwukierunkowy program szkoły z gimnastyki, oraz kształcenie równoległe kobiet i mężczyzn, były charakterystyczne dla jej szkoły i różniły ją od szkół kształcących nauczycieli wychowania fizycznego w Galicji.
      Dobre wyposażenie zakładu w sale ćwiczeń, ogród z kortem do tenisa, boiska do gier, oraz dobre wyposażenie sal do masażu i kosmetyki, dbałość o wysoki poziom zajęć zapewniły zakładowi i szkole dużą popularność (ok. 900 osób rocznie).
   Absolwenci szkoły otrzymywali specjalizację w dwóch kierunkach: gimnastyki wychowawczej (szkolnej) i gimnastyki leczniczej i masażu. Pierwsza grupa miała zagwarantowaną pracę w szkołach, a druga grupa specjalistów w szpitalach i uzdrowiskach na oddziałach rehabilitacji.
    Wykształcono w niej oraz na kursach gimnastycznych wielu dobrych i poszukiwanych nauczycieli tej specjalności.
       W 1908 roku przeniosła Zakład do nowego lokalu przy ul. Nowogrodzkiej 6a.
      W 1908 roku jej Szkoła otrzymała dotację edukacyjną dla kursantów o czym zawiadomiła w lokalnej prasie dając ogłoszenie m.in. w styczniowym wydaniu tygodnika ilustrowanego dla Polek „Dobra Gospodyni” następującej treści: ZAWIADOMIENIE. Pierwsza Polska Szkoła gimnastyki i massażu H. Kuczalskiej otrzymała na rok bieżący szkolny ulgę przyjmowania kandydatów z każdym cenzusem naukowym. - Potrzebujący skorzystać z tej ulgi, winni pospieszyć z zapisaniem. Marszałkowska 74.(pisow. oryg.)
    W 1904 roku funkcjonował jej Zakład leczniczo-gimnastyczny przy ul. Moniuszki 9 w Warszawie, o czym informowała w lokalnej prasie, m.in. w tygodniku ilustrowanym dla Polek „Dobra Gospodyni”, dające ogłoszenie 4 listopada 1904 roku następującej treści: W ZAKŁADZIE Heleny Kuczalskiej Moniuszki No. 9. stosuje się pod kierunkiem dr. Sławińskiego gimnastyka szwedzka lecznicza, z masażem dla wątłych, nerwowych, ze skrzywieniami kręgosłupa, nierównościami łopatek i w rozmaitych innych wypadkach, oraz pedagogiczna w kompletach dla dzieci, dla dorastających, dla pań starszych, dla chłopców. Nauczycielki wysyłają się na miasto i na wieś.(pisow. oryg.)
     Był to pierwszy zakład w Warszawie, w którym dr Zdzisław Sławiński badał pacjenta i wypisywał skierowanie na ćwiczenia i masaż. Zabiegi te były zalecane pacjentom ze skrzywieniami kręgosłupa, deformacjami i urazami kończyn, oraz w celu ogólnego wzmocnienia organizmu, nabrania apetytu, zwalczania bezsenności, poprawy samopoczucia.

    Zmieniając lokal na większy poszerzała również ofertę szkoleniową o kursy z zakresu manicure i pedicure, o czym informowała systematycznie w lokalnej prasie, zamieszczając ogłoszenia, jak np. w „Bluszcz” Nr. 38, z dnia 21 września 1912 roku, następującej treści: ZATW. PRZEZ MINISTR. SPR. WEW. Zakład i Szkoła gimn. szwedzkiej i masażu Heleny Kuczalskiej kierownictwo i wykłady lekarzy specjalistów przeniesione do nowego lokalu, odpowiednio urządzonego przy ul. NOWOGRODZKIEJ 6, przytem kursy kosmetyki i gabinety do zabiegów kosmetycznych. Świadectwa ważne w całem państwie. Zapisy od 15 września.(pisow. oryg.)
   Zainteresowanie nauką i zabiegami w jej zakładzie było tak duże, że przyjeżdżali nauczyciele, nauczycielki i pacjenci z odległych miast i miasteczek, dla wygody których otworzyła pensjonat, o którym systematycznie informowała w lokalnej prasie, zamieszczając ogłoszenia, jak np. w „Bluszcz” Nr. 41, z dnia 12 października 1912 roku, następującej treści: Otwieram PENSYONAT wygodny, tani dla stałych i przyjezdnych gości, - Kuchnia staranna, na żądanie jarska, opieka nad rekonwalescentami, nad młodzieżą. - Gimnastyka szwedzka, masaż ogólny, elektryczny, kosmetyczny na miejscu. - Nowogrodzka No. 6. Helena Kuczalska.(pisow. oryg.)
  11 lipca 1913 roku w dwutygodniku „Ruch” została zamieszczona informacja o absolwentach szkoły następującej treści: Szkoła gimnastyki i masażu H. Pr.-Kuczalskiej wypuściła w siódmym roku swego istnienia nowych pracowników w dziedzinie kultury cielesnej. Ukończyli ją ze świadectwem kierownika gimnastyki zdrowotnej i leczniczej (kurs dwuletni): H. Bieżuński, Zofia Jakubowska, Lucyna Kobylińska, Halina Kurowska, Wład. Siedlanowski, Marya Zaleska, Lucyna Zdanowska, Jadw. Żmigrodzka i Helena Żarska. Nadto istniejący przy szkole roczny kurs masażu i kosmetyki ukończyły: Leontyna Konopacka, Eugenia Podgórska i Lucyna Studentkowska. (pisow. oryg.)
    Aby dotrzeć do jeszcze większego grona potencjalnych kursantek kosmetycznych zamieszczała ogłoszenia,  jak np. w „Kurjer Litewski”, z dnia 21 września (4 października) 1913 roku, następującej treści: W szkole gimnastyki i masażu (zatw. przez Minist. Spr. Wewn.) z kursem kosmetyki manicure i pédicure Heleny Kuczalskiej zapisy rozpoczęte. Wykłady od 15 (2) października. Obowiązuje cenzus co najmniej 4 kl. gimnazjum lub 5 szkół prywatnych. Warszawa, Nowogrodzka 6a. (pisow. oryg.)

    Była inicjatorką ćwiczeń gimnastycznych, jak również interesowała się losem dzieci, organizując w miesiącach letnich dla dzieci chorych - ćwiczenia gimnastyki leczniczej, a dla zdrowych - gry i zabawy.
   W 1894 roku w czerwcowym wydaniu krakowskiego dziennika „Czas” ukazało się ogłoszenie, o następującej treści: Od d. 25 czerwca prowadzoną będzie gimnastyka szwedzka zdrowotna, lecznicza i mięsienie, przez Szwedkę pod kierownictwem właścicielki Zakładu gimnastycznego w Warszawie panny Heleny Kuczalskiej. Przytem gry i zabawy zastosowane do wieku uczestników. Dla starszych krokiet, lawn-tenis i inne gry towarzyskie. (pisow. oryg.)
    W książce pt. Rabka Juliana Zubrzyckiego, autorzy (Kamil Kowalczyk, Grzegorz Moskal, Michał Rapta, Józef Szlaga) podają informację o następującej treści: Po powrocie ze studiów gimnastycznych w Sztokholmie Helena Kuczalska już w czerwcu 1894 roku propagowała w Rabce nader osobliwą podówczas formę rekreacji dla kobiet – gimnastykę szwedzką. (pisow. oryg.)
 
   Od 1903 roku w sezonie letnim przez wiele lat dzierżawiła pensjonat Zachęta w Ciechocinku, reklamowany jako zakład z najlepszymi masażystami i masażystkami. Podobnie jak w Rabce, tutaj również organizowała dla chorych dzieci ćwiczenia gimnastyki leczniczej, a dla zdrowych różne gry i zabawy.
   W Ciechocinku od 20 maja 1906 roku funkcjonował również jej Zakład Gimnastyczny, a przy nim Szkoła Gimnastyki i Masażu, do której uczęszczali pracownicy uzdrowiska i okoliczni nauczyciele. Po ukończeniu nauki absolwenci otrzymywali urzędowe świadectwa.
    Dbała o reklamę swojego Zakładu, co roku systematycznie ukazywały się ogłoszenia w lokalnej prasie. Jeszcze przed pierwszą wojną światową w 1913 rok w czerwcowym wydaniu dwutygodnika ilustrowanego „Wieś i Dwór” ukazało się ogłoszenie o następującej treści: Pensjonat „Zachęta”. Kuchnia wyborowa, djetetyczna, opieka nad młodzieżą, gimnastyka i masaż na miejscu. Właścicielka Helena Kuczalska, w Warszawie ul. Nowogrodzka 6a, w Ciechocinku ul. Wysoka.(pisow. oryg.)
     Dyrekcja Zakładu Pod Tężniami powierzyła jej i Bolesławowi Misjonowi, wychowankowi Warszawskiej Szkoły Gimnastyki Szwedzkiej i Masażu, prowadzenie zabaw i gier dla dzieci i młodzieży. Zabawy były całkowicie bezpłatne i dostępne dla wszystkich dzieci. Odbywały się na obszernym trawniku zakładowego parku.
    Angażowała się w życie społeczne Ciechocinka. Publikowała artykuły wspomnieniowe na łamach "Wiadomości Ciechocińskich". Była członkiem Zarządu Towarzystwa Przyjaciół Ciechocinka.
 
    Aktywna działaczka w różnych organizacjach i towarzystwach w Warszawie, m.in.:
- Ogrodów Gier i Zabaw Ruchowych im. W. E. Raua,
- Założycielka żeńskiego gniazda “Sokoła” – Towarzystwa Gimnastycznego “Grażyna”,
- Towarzystwa Popierania Rozwoju Fizycznego Kobiet i Dzieci,
- Warszawskiego Klubu Wioślarek.

   Aktywna uczestniczka Międzynarodowych Kongresów Wychowania Fizycznego, na których wygłaszała odczyty:
- Bruksela (1910),
- Odense (1912),
- Paryż (1913).

     Autorka książki dla dzieci pt. Pół tuzina komedyjek, Upominek świąteczny i wakacyjny dla moich młodych przyjaciół z Rabki, (Warszawa 1900).

   Autorka i współautorka publikacji z dziedziny gimnastyki i masażu szwedzkiego, oraz wychowania fizycznego kobiet, które ukazywały się czasopismach: Ruch, Zdrowie, Przegląd Pedagogiczny, Krytyka Lekarska, Bluszczu czy Słowo Pomorskie, m.in.:
- Gimnastyka szkolna w Szwecyi (1892),
- W obronie gimnastyki (1899),
- Metody gimnastyczne (1900).
- Gimnastyka w wieku przedszkolnym (1906),
- Wychowanie fizyczne kobiet (1907),
- Nauczyciele gimnastyki (1911),
- Sport a kultura (1911), współautor F. Francikowski),
- System Linga w Polsce (1913), współautor K. Wyrzykowski.
     
      W latach 1914–1918 przebywała w Rosji.

    Po wojnie wróciła do kraju i zamieszkała w Toruniu, gdzie pracowała jako nauczycielka gimnastyki w Miejskim Gimnazjum Żeńskim, potem w Seminarium Nauczycielskim Żeńskim, a następnie prowadziła własne prywatne przedszkole w domu w którym mieszkała przy ul. Bydgoskiej 62.
    Aktywnie uczestniczyła w życiu społecznym Torunia, była przewodniczącą Gimnastyczno-Sportowego Koła Pań, Prezeską Koła Polek Polskiego Żołnierza oraz członkinią Zarządu Pomorskiego Towarzystwa Muzycznego.

   W 1924 roku odznaczona została Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, za osiągnięcia na polu wychowania fizycznego.

    Zmarła 30 kwietnia 1927 roku w Toruniu, a pochowana została w grobie rodzinnym na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

      Historyczny Członek Klubu „Ludzie Masażu"
           Nr karty członkowskiej 022/KLM/P/H/2015

 

Źródło:
Gebethnerówna J.: Śp. H. Prawdzic-Kuczalska. „Wychowanie Fizyczne” 1927
Olszewska H.: Helena Kuczalska – pionierka wychowania fizycznego w Polsce. „Wychowanie Fizyczne i Sport” 1958,
Kalinowski A.: Helena Kuczalska – prekursorką szkół kształcenia nauczycieli wychowania fizycznego w Polsce. „Kultura Fizyczna”, 1981,
Magiera L.: Leksykon masażu i terminów komplementarnych. 2015
www.leksykonmasazu.pl (2015)

Źródło foto:

www.zdroj.ciechocinek.pl/2018/11/04/helena-prawdzic-kuczalska