Historia masażu – Starożytna Grecja

Historia masażu – Starożytna Grecja

Na cywilizację starożytnej Grecji złożyła się historia niewielkich państw-miast, do których należały między innymi Ateny, Sparta, Korynt czy Teby. Osiągnięcia tych miast w dziedzinach kultury, nauki i polityki legły u podstaw cywilizacji europejskiej.

     Namaszczanie olejkami jako rozcieranie oliwy na ciele a nie jako pocieranie (anatripsis), czyli ruchy masujące (masaż) w czasach Homera (VIII w. p.n.e.) było powszechnie stosowane. Niektórzy historycy medycyny i masażu powołują się na fragmenty Odysei Homera, zawierające odniesienia, by „namaszczać”, jako dowód, że masaż istniał już w starożytnej Grecji. Anatripsis to termin użyty przez Hipokratesa (460 – 377 p.n.e.), który mawiał „Lekarz musi mieć doświadczenie w wielu dziedzinach, ale z pewnością też w pocieraniu”. Tak, więc w epoce Homera jak i w jego Odysei i Iliadzie nie może być mowy o pocieraniu (masażu). Czytając Odyseję  w oryginale przekonamy się, że słowo anatripsis, nie pojawia się, w żadnej pieśni. Powszechnie tłumaczone słowo namaścić olejkami ukazuje się w Odysei dziewiętnaście razy.

     Z Odysei wydanej przez Ossolineum, a tłumaczone przez Lucjana Siemieńskiego przytoczę dwa fragmenty mówiące o namaszczaniu.

W Pieśni X pt. „Przygody u Ajola, Lajstrygonów, Kirki” (wersety 367-374); ....Czwarta wodę przyniosła i ogień rozżarzy

Pod trójnogiem, gdzie woda na kapiel się warzy,
A gdy się ta w miedniku dobrze już zagrzeje,
Nimfa w wannę mię wsadza, strumień wody leje,
Łagodnie mi obmywszy głowę i ramiona,
Aż członkom powróciła krzepkość ich wrodzona.
Po tej łaźni znów miękką oliwą wyciera,
Chlajnę na mnie zarzuci, w chiton mię ubiera.....

     W Pieśni XVIII pt. „Walka na pięści Odyseusza z Irosem” (wersety 185-189):

.......Nie troskaj się ty o mnie i nie radź z przyjaźni,
Abym ciało maściła i poszła do łąźni.
Wszak bogi mię olimpscy dawno oduczyli
Dbać o płci mej ozdoby, jak raz od tej chwili,
Kiedy mąż mój odpłynął......

     Homer również w Iliadzie opowiada o namaszczaniu się przez swoich bohaterów. W Pieśni XIV opisuje toaletę Hery:

Najpierw z ciała wdzięcznego wszelaki brud usunęła
Boską ambrozją a potem je namaściła obficie
Miękką, pachnącą oliwą, co wiecznym służyła niebianom.

      W Grecji sztuce lekarskiej patronowali bogowie: Apollo, Asklepios i Artemida. Imię Asklepiosa i jego rodziny było całkowicie związane z medycyną, żoną jego była Epione – bogini kojąca ból, córki: Hygieja – bogini zdrowia, Panakeja – bogini wszechlecznictwa, natomiast synowie Machaon i Podalirios byli lekarzami chirurgami. Mimo dobrej znajomości anatomii i przy stosowaniu skutecznie działających leków, brak było systematyzacji i dominowała przypadkowość w zalecanych zabiegach. Źródłem takiego działania była medycyna ludowa, leczenie naturalne, pozbawione magii i zabobonów, które prowadziło do nowoczesnej sztuki lekarskiej.

      Asklepiosowi zawdzięcza się właściwy rozwój medycyny i w związku z tym stawiano mu liczne świątynie zwane, Asklepionami, które pełniły rolę ośrodka kultu i ośrodka profilaktyczno-leczniczego. W świątyniach tych stosowano ćwiczenia fizyczne, masaże, hydroterapię (ciepłe i zimne kąpiele) oraz zalecano odpowiednią dietę. Asklepiony budowane były w miejscach o urokliwym położeniu, pośród bujnej zieleni, u źródeł wód leczniczych. Asklepiony niejako stanowiły zalążek szkół medycznych, z których najsłynniejsze powstały w Knidos i Kos w VI i V w. p.n.e.

      Życie codzienne w Grecji w eopce homeryckiej rozpoczynało się od powierzchownej porannej toalety przeprowadzanej przed pierwszym posiłkiem (áriston), które składało się głównie z pozostałości wieczornego posiłku dnia poprzedniego. Zasadnicza toaleta odbywała się późnym popołudniem w specjalnym pomieszczeniu wyposażonym w kadzie z gładzonego kamienia. Służące polewały ciepłą wodą osobę kąpaną, od głowy do stóp, następnie masowały ją, po czym nacierały całe ciało oliwą zmieszaną z aromatami.

     Grecy, wiedzę o wonnych aromatach przejęli od Egipcjan i stosując je podczas masażu mieli na względzie ich właściwości lecznicze. Liryk grecki Anakreont (med. 585 r. p.n.e.) z Teos napisał: „Najlepszą receptą na zdrowie jest posmarowanie skroni olejkiem o wonnym i świeżym zapachu”. Ateńczycy wierząc, że aromatyczne zapachy pozwalają spożywać dużą ilość wina, umieszczali na stołach podczas uczt woreczki z pachnącymi kwiatami i flakoniki z aromatycznymi maściami.

     Grecy odkryli, że zapachy niektórych roślin mają właściwości pobudzające i odświeżające, a innych uspokajające i usypiające. Używali oliwy z oliwek do absorbcji zapachów z płatków kwiatowych, do celów leczniczych i kosmetycznych. Greccy żołnieże zabierali, że sobą na wojnę maść sprządzoną z mirry, leczącą zranienia i urazy.

     W Grecji ciało było przedmiotem intensywnej propagandy ideologicznej, która przyczyniła się, że do dziedzictwa światowego weszły igrzyska sportowe oraz nagość. Zamożni obywatele wzmacniali swoje mięśnie, ćwicząc w Sali gimnastycznej zwanej gimnazjonem, natomiast ubodzy grecy ćwiczyli mięśnie pracując na roli. Według Ksenofonta (430-355 p.n.e.) historyka ateńskiego, ucznia Sokratesa w Sparcie istniał obowiązek dbania o sylwetkę i dobrą kondycję fizyczną. Co 10 dni każdy młody mężczyzna poddawany był kontroli ciała, w przypadku zaniedbania kondycji fizycznej był wypędzany z miasta.

     Anakreon (VI w. p.n.e.) grecki liryk z Teos, poeta nadworny tyranów Polikratesa i Pizystaresa, autor pieśni miłosnych i biesiadnych, zalecał wcieranie w głowę pachnące olejki, które miały zbawienny wpływ na myślenie, odwagę i uczucia.

     Książe Anacharsis (VI w. p.n.e.), mieszkający na dobrowolnym wygnaniu w Atenach napisał, „W każdym greckim mieście jest wyznaczone miejsce, gdzie mieszkańcy codziennie oddają się szaleństwu, mam na myśli salę gimnastyczną. Sala gimnastyczna była najpierw wybudowana jako miejsce służące do wojskowych i atletycznych ćwiczeń młodych greckich obywateli; ich edukacja obejmowała również intelektualne i artystyczne przedmioty, wszystko odbywało się w publicznych salach ćwiczeń. Sale ćwiczeń rozwinęły się do centrum społecznej działalności Greków, odbywały się tu wykłady z filozofii, medycyny i poezji. Czczono tu również kult tradycyjnych bogów gimnastyki”.

     Pierwsze sale ćwiczeń były budowane w otwartym polu na obrzeżach miasta, zwykle blisko strumienia, rzeki, albo innego zbiornika wody, by zapewnić łatwy dostęp dla kąpieli po forsownych ćwiczeniach i grach. Ponieważ sale ćwiczeń stawały się coraz popularniejsze zaczęto je budować w parkach. Odbywały się tu zawody: gra w piłkę, walki, biegi i skoki.

     Pierwszym lekarzem greckim, który był propagatorem iatraliptyki, która obejmowała stosowanie gimnastyki leczniczej, masaży, kąpieli, nacierania ciepłą i zimną wodą, spacery, biegi, zapasy i odpowiednią dietę był nauczyciel Hipokratesa Herodikos (ok. 480 r. p.n.e.) z Selibrii (Selymbrii, Sylymbrii) w Tracji. Herodikos uchodzący za ojca antycznej gimnastyki leczniczej, znał pozytywny wpływ powyższych zabiegów z autopsii, ponieważ stosując je wyleczył się z choroby. Platon w swojej pracy pt. Państwo pisze „...był nauczycielem gimnastyki, a że był chorowity, więc połączył gimnastykę z medycyną i zaczął zadręczać naprzód i najbardziej siebie samego a później wielu innych ludzi”. Zalecenia lecznicze jego spotkały się z dużą krytyką, zarzucającą mu zbyt intensywne ćwiczenia i zbyt częste kąpiele w łaźni.

     Krytycznie oceniał jego działalność Hipokrates w rozprawie O epidemiach pisząc „Herodikos ludzi mających gorączkę zabijał biegami, zapasami, parowymi łaźniami i masażami. Jest to zła metoda: gorączka, bowiem nie zgadza się z zapasami, marszami, biegami, skrobaniem”.

     Diokles z Karystos najsłynniejszy lekarz działający w Atenach pierwszej połowy IV w. p.n.e. dobry stan zdrowia upatrywał w przestrzeganiu higieny ciała, diety oraz umiejętnym i racjonalnym rozplanowaniu zajęć i odpoczynku.
     Diokles dokładnie podał zasady diety i odpoczynku, mówiąc, że każdy dzień powinien  rozpoczynać się zabiegami higienicznymi, po których należy pójść na przechadzkę, indywidualnie regulując jej czas trwania i intensywność w zależności od samopoczucia, wieku i pory roku. Po załatwieniu spraw służbowych młodzież grecka powinna udać się do gimnazjonu, a osoby starsze i o słabszej kondycji do łaźni. Młodzieży zalecał ćwiczenia dłuższe, o wyższym stopniu trudności, starszym proponował masaż, trochę ruchu i kąpiel.

     U Greków szczytem elegancji było „namaszczanie” każdej części ciała innym pachnidłem, med. olejkiem z palmy smarowano klatkę piersiową, miętą ramiona, tymiankiem nogi, a we włosy wcierano olejek z majeranku.

     Historia nowoczesnej medycyny zaczyna się od Hipokratesa (460-377 p.n.e.), nazywanego ojcem medycyny, który jako pierwszy oddzielił lekarzy od rytuałów i magii i skierował nacisk na obserwację, logiczne myślenie, wnikliwe diagnozowanie objawów, odpowiedni sposób leczenia oraz właściwe, indywidualne podejście do każdego pacjenta. Od tej pory lekarze przestali podchodzić do pacjenta jak do „pojemnika” wypełnionego złymi duchami, a zaczęli obserwować objawy, łączyć je z charakterem pacjenta oraz otaczającym go środowiskiem i warunkami życia. Masaż był częścią tej zrewolucjonizowanej medycyny. Jako zwolennik masażu, pisał o użyciu „tarcia” (pocierania) w leczeniu wielu chorób, jak również o jego fizjologicznych efektach. Zalecał pocieranie od kończyn w kierunku środka ciała, czyli w odwrotnym kierunku niż robili to szamani i kapłani – uzdrowiciele.
     Hipokrates był zwolennikiem zażywania leków równocześnie stosując ćwiczenia fizyczne, masaż, hydroterapię oraz odpowiednią dietę w myśl swojej maksymy: „natura sanat, medicus curat – natura leczy, lekarz pomaga”.
     Hipokrates powiedział, „Ten, który je bez uprawiania gimnastyki nie może być zdrowy... Doskonały stan zdrowia można osiągnąć tylko poprzez utrzymanie równowagi między żywieniem i ćwiczeniami”.
     W wielu zapiskach Hipokrates zaleca „tarcie” używając terminu, który udowadnia jego praktyczną znajomość użycia tej techniki. Mówiąc o leczeniu przemieszczenia ramienia w stawie, zaleca: „Ci, których wiązadła są zaatakowane zapaleniem nie mogą użyć ramienia, ponieważ wiąże się to z silnym bólem. Takich pacjentów należy leczyć stosując maść złożoną ze słoniny albo oleju zmieszanego z woskiem albo żywicą i zabandażować wraz z kompresami; należy również włożyć pod pachę piłkę z miękkiej oczyszczonej wełny, jako poparcie dla bandaża i podpórka stawu (dalej opisuje prawidłowe ustawienie ramienia). Ważne jest także, aby delikatnie i lekko natrzeć ramię. Lekarz musi mieć doświadczenie w wielu dziedzinach, ale z pewnością też w pocieraniu, gdyż te same praktyki, mogą wywołać odmienny efekt. Pocieranie może związać staw, który jest zbyt luźny i rozluźnić staw, który jest zbyt twardy.Ramię opisane powyżej powinno zostać potarte delikatnie; jednakże staw powinien zostać poruszony, nie gwałtownie, do momentu kiedy nie będzie jeszcze powodować bólu”.
     Obserwacje Hipokratesa były bardzo dokładne, ponieważ spostrzegł, że „tarcie” ku górze w przypadku kończyn miało lepszy skutek niż „tarcie” w dół oraz, że „tarcie” kończyn ku górze sprzyja krążeniu.
       Hipokrates używał słowa „namaszczać olejkami” inaczej niż słowa „anatripsis”. Oto przykład użycia słowa „namaszczać olejkami”: „Na ranę ma zostać zastosowana maść (cerate) zmieszaną ze smołą, na niej ma być położony cienki kompres, a powierzchnia wokół rany namaszczona olejkami z białą maścią (cerate)”. Cerate jest substancją podobną do współczesnego plastra pomagającą utrzymać bandaż na miejscu, albo chronić ranę przed ocieraniem przez bandaż, by zapobiec podrażnieniom. Tutaj Hippocrates używa słowa „namaszczać olejkami”, aby określić stosowanie maści (cerate) na ranę. Używa on słowa „anatripsis”, kiedy zaleca masaż. A oto przykład: „I kiedy zabandażowałeś już ramię, ważne jest także, aby delikatnie i lekko natrzeć …(ramię) rękami”.
       Hipokrates zalecał regularne kąpiele dla wzmocnienia ciała i leczenia niektórych dolegliwości, mówiąc: „Sposób na utrzymanie ciała w zdrowiu i kondycji jest prosty – wonna kąpiel i masaż każdego dnia”.

     Starożytni greccy lekarze doskonale znali wartość ćwiczeń, które zalecali zarówno sobie jak i swoim pacjentom, jako środek zapobiegawczy przeciw otyłości, znużeniu, chorobom krążenia i innym dolegliwościom. Grecy wierzyli, że jazda na koniu leczyła wiele chorób. W starożytnej Grecji kładziono duży nacisk na gimnastykę. Gymnos tłumaczy się jako „nagi.” W starożytnych salach ćwiczeń ćwiczenia wykonywano nago. W ten sposób słowo gimnastyka oznacza po prostu „wykonywanie ćwiczeń nago”. Grecy rozszerzyli podstawowe ćwiczenia o nowe włączając do nich boks, biegi, zapasy i skoki.

     Jeśli użycie słowa masaż było bardzo rzadkie w greckiej medycynie, to jest ono mocno związane z greckimi łaźniami i salami ćwiczeń. Kolebką mięsienia były igrzyska gimnastyczne. Zapaśnicy znużeni po gonitwach i walce popisowej kazali ścierać z siebie grubą warstwę pyłu pokrywającego go razem z oliwą i potem. Niewolnik używał w tym celu płaskiego, szerokiego narzędzia z trzciny lub z żelaza, czyli tarła lub skrobadła (xystra, stlengis). Wycierania skrobadłem łączono z kąpielami, po czym następowało namaszczanie olejkami. Czynności te wykonywali specjalnie wyszkoleni niewolnicy - masażyści (aleiptai). W ten sposób z biegiem czasu mechaniczne nacieranie, mięsienie i ugniatanie ciała przeszło jako środek leczniczy do różnych szkół lekarskich. W szkole gimnastów, która w prostej linii rozwinęła się z narodowych igrzysk greckich, po każdym ćwiczeniu gimnastycznym następowały ogólne nacierania i mięsienie ciała oraz namaszczenie olejkami. Zabiegi te miały zapobiegać zawałom, potęgować oddychanie skóry, chronić od następstw zbytniego zmęczenia med. Jako zakończenie właściwego leczenia zabiegi te nazywano apotherapia.

     Grecy wolny czas spędzali w palestrach i w gimnazjonach, gdzie każdy obywatel uczestniczył w duchowych, umysłowych i fizycznych zajęciach dostępnych w greckiej Sali gimnastycznej. Palestra w późniejszym okresie weszła w skład gimnazjonu, w którym były następujące pomieszczenia: szatnia, sala do nacierania oliwą przed ćwiczeniami (elaiothesion), pomieszczenie, w którym przechowywano piasek, służący do nacierania sportowców przed zapasami, sala z zawieszonymi skórzanymi workami i wypełnionymi piachem do ćwiczeń bokserskich, sala gimnastyczna oraz sala wypoczynkowa. Były również łazienka z ciepłymi kąpielami, łazienka z zimnymi kąpielami, łaźnia parowa zaopatrzona urządzenie do podgrzewania wody oraz „sala młodych ludzi”. Nacieranie ciała oliwą i piaskiem było swoistym masażem kosmetycznym wygładzającym skórę, a ponadto utrudniało wykonywanie chwytów w zapasach przez przeciwników. To tutaj sportowcy i obywatele kąpali i masowali się, odpoczywali i dyskutowali o polityce, filozofii i grach dnia.

      Zmiany zachodzące w łaźniach i salach ćwiczeń pociągnęły za sobą zmiany w oferowanych usługach masażu. W pierwszych greckich łaźniach i salach ćwiczeń masaż nie był najważniejszą oferowaną usługą i nie masowały wówczas biegłe niewolnice, ale niewolnicy. Później, ponieważ gorące łaźnie stały się dużo popularniejsze, osoby je obsługujące podnosiły standardy oferowanych usług, w tym również masaż, do wyższego poziomu.

     Kierownicy gimnazjonów – gymnastai dokładnie znali anatomię zewnętrzną, byli biegli w obchodzeniu się ze zwichnięciami, a w trosce o swych klientów szczególnie zalecali im masaż, dietę i systematyczne uprawianie ćwiczeń. Ordynowali środki roślinne, służące do wcierania w ciało w celu rozluźnienia, wzmocnienia bądź rozgrzania. Gymnastai mieli do swej dyspozycji masażystów (aleiptai), którzy natłuszczali i masowali mięśnie przed i po ćwiczeniach. Obowiązkiem masażysty była dobra znajomość ciała i stosowanych technik, które służyły do zachowania i podniesienia sił sportowców. Umiejętności aliptai były zbliżone do lekarskich, więc z czasem nazywano ich iatraliptai tj. leczących masażem.

     Palestry i gimnazjony skupiały licznych nauczycieli gimnastyki dla chłopców – paidotribai, którzy musieli podnosić wytrzymałość swoich uczniów. Byli, więc jednocześnie higienistami, masażystami, specjalistami zajmującymi się likwidowaniem zwichnięć i innych urazów kości i mięśni.W hierarchii zawodowej byli podporządkowani gymnastai.

     Arystoteles twierdził, że niewolnicy mieli wiele uprawnień ludzi wolnych z wyjątkiem prawa posiadania broni oraz korzystania z gimnazjonu, czyli nie mogli uprawiać ćwiczeń i korzystać z usług nacierania oliwą.

      Procedura korzystania z dobrodziejstw gimnazjonu była następująca: młody sportowiec w pierwszej kolejności był nacierany olejkiem przez masażystę-niewolnika (aleiptai), tzw. nacieranie wstępne (paraskeuastike). Po krótkich i lekkich ćwiczeniach (rozgrzewka) młodzież walczyła ze sobą. Po zawodach przechodzili do pomieszczenia elaiothesion, gdzie aleiptai „ściągał” z nich pot i kurz, a następnie znów nacierano ich olejkami. Następnie wchodzili do ciepłej łaźni, a po krótkim czasie do zimnej łaźni i znów do aleiptai, gdzie byli namaszczani olejkami po raz drugi, tzw. apotherapeia. Każdy sportowiec miał własną dietę i określone pory posiłków, które były ustalane przez aleiptai.
     W późniejszym okresie w gimnazjonach łaźnie były większe i po ćwiczeniach w Sali gimnastycznej stosowano ciepły masaż z użyciem olejków przeprowadzany w pokojach parowych lub gorących łaźniach.

     Dla Sokratesa (469-399 p.n.e.) i Platona (427-347 p.n.e.) tylko jedzenie było ważniejsze od dobrego masażu.

     Arystoteles (384-322 p.n.e.) filozof grecki, najwszechstronniejszy myśliciel i uczony starożytności w swoim dziele pt. Zagadnienia przyrodnicze filozoficzne zadaje pytania dotyczące zjawisk przyrodniczych, na które sam próbuje odpowiedzieć, w tym również odnośnie masowania. Warto jest przytoczyć kilka fragmentów tego dzieła w przekładzie Leopolda Regnera.

     W Księdze I pt. Zagadnienia lekarskie

   39. Dlaczego zmęczenie letnie należy leczyć kąpielą, zimowe zaś namaszczeniem? Czy to leczy się namaszczeniem, że względu na dreszcze i zachodzące zmiany? Trzeba, bowiem pomóc ciepłem, które grzeje. Oliwa zaś jest ciepła. W lecie natomiast trzeba nawilżać. Pora, bowiem jest sucha i dreszcze nie są groźne z powodu skłonności do ciepła.....

     W Księdze IV pt. O sprawach Afrodyty

    5. Dlaczego chadzanie na bosaka (masaż stóp) nie sprzyja służbom Afrodyty? Czy dlatego, że ciało zdolne służyć Afrodycie powinno wewnątrz być gorące i wilgotne? Takie zaś jest bardziej we śnie niż w stanie czuwania. Dlatego zmazy we śnie powstają łatwo i bez trudu, natomiast w stanie czuwania – z trudem. Jednocześnie, bowiem i ciało jest takie, i nogi wilgotniejsze i gorętsze. To zaś, że u śpiących (nogi są) gorące, wskazuje, że u nich jednocześnie narządy wewnętrzne są tak samo (gorące). Natomiast chodzenie na bosaka powoduje coś przeciwnego. Wysusza, bowiem i oziębia. Wobec tego, że pozbawieni gorąca albo nie mogą, albo (mogą) z trudnością oddać się sprawom Afrodyty, przeto (chodzenie na bosaka) nie sprzyja oddawaniu się sprawom Afrodyty.

     W Księdze V pt. O zmęczeniu

      6. Dlaczego zmęczenie prędzej ustępuje, gdy się kogoś namaści oliwą z domieszką wody? Czy dlatego, że oliwa zmieszana z wodą lepiej wnika? Gdyby natomiast była sama oliwa, to by nie przeniknęła w podobny sposób, ponieważ (ona) ma własność pływania po wierzchu. Większej, przeto ulgi dozna ciało, gdy oliwa wniknie, gdyż oliwa ma własność gorąca, ciała zaś gorące powodują suchość i twardość. Przy zmęczeniu zaś nie sprzyja ani suchość, ani twardość. Natomiast w połączeniu z wodą oliwa wcierana mniej wysusza.

     14. Dlaczego inne części ciała tężeją przy ugniataniu, natomiast brzuch szczupleje? A może on nie szczupleje pod wpływem zabiegu, lecz staje się bardziej jędrny? Ale przecież nie tak samo jak mięśnie, i dlatego powstaje pytanie. W ogólności, bowiem ćwiczeniom cielesnym i wysiłkom towarzyszy schudnięcie brzucha. Przyczyną zaś jest to, że tłuszcze roztapiają się przez ogrzanie, a również ciała, które mają przyrodzoną rozciągliwość. Skóra zaś ma przyrodzoną rozciągliwość. Ponieważ jednak łatwo ulega zatłuszczeniu, przeto zawsze ma nieco tłuszczu, chyba, że jest dotknięta jakimś schorzeniem. Powodem zaś tego jest to, że jest ona w pobliżu pokarmu. Ponieważ więc na ogół tłuszcz nie jest czymś wrodzonym, lecz dodatkowym, i nie jest konieczną tkanką, taką jak mięśnie, przeto i ruch przy ćwiczeniach cielesnych, i ruch przy ugniataniu rozgrzewając powoduje jego roztopienie, a nadmiar pokarmu rozdziela między pozostałe członki. Dlatego przesiadywanie powoduje otłuszczenie brzucha i zwiotczałość reszty ciała, natomiast ruchy i ugniatanie powodują schudnięcie brzucha i jędrność reszty ciała.

     W Księdze XXXVII pt. O całym ciele.

     5. Dlaczego nacierania na sucho doprowadzają ciało do stwardnienia? Czy dlatego, że gdy pod wpływem nacierania wytworzyło się gorąco, wówczas wilgoć ulega stwardnieniu? Ponadto ciało nacierane tężeje. Wszystko, bowiem, co bywa więcej nacierane, robi się tęgie i twarde. To można zauważyć na wielu przykładach. Albowiem, gdy dolewając wody rozciągasz ciasto lub glinę, lub coś innego w tym rodzaju, wówczas pozostają nadal wilgotne i rozpływające się, gdy natomiast ugniatasz nadal dłużej, wówczas tężeją i twardnieją prędko, i robią się lepkie.

     Arystoteles twierdził: Przyczyną chorób jest nadmiar wydzielin, który może być skutkiem nadmiaru pożywienia, albo braku ruchu.

      Herofilos (Herophilos) z Chalcedronu (med. 300 p.n.e.-?) grecki lekarz, anatom, filozof działający w Aleksandrii; jeden z głównych przedstawicieli tzw. aleksandryjskiej szkoły lekarskiej; na podstawie przeprowadzonych badań  stwierdził, iż istnieją dwa rodzaje nerwów czuciowe, odpowiedzialne za odbieranie wrażeń zmysłowych i nerwy ruchowe, odpowiedzialne za przesyłanie informacji odpowiedzialnych za ruch ciała. Opisał mózg, jego komory, zatoki i opony, oko, trzustkę, odróżniał żyły od tętnic; jako jeden z pierwszych wykonywał sekcje zwłok dla celów badawczych; zwolennik zasad Hipokratesa, jednak znacznie szerzej wykorzystywał wiedzę anatomiczną; stosował wiele złożonych leków wschodnich.

 

Źródło:
Leszek Magiera. Historia masażu w zarysie. 2007
www.leksykonmasazu.pl (2015)
Leszek Magiera. Leksykon masażu i terminów komplementarnych. 2015
Źródło foto:
www.histurion.pl